Voorjaarsbollen

Oerhollandse bollen, toch?

Het is de tijd van het jaar voor de prachtige kleurenzee van de voorjaarsbollen. Met hun verscheidenheid aan kleuren en bloemen kondigen ze de lente aan. Oerhollands, onze bollen. Zou je denken. Maar hoe komen deze bollen eigenlijk aan hun namen?

Narcis

Van de narcis kennen we twee soorten: de witte met het gele hart, en de volledig gele. De eerste wordt in het Engels met ‘Narcissus’ aangeduid, de tweede heet de ‘Daffodil’.

De witte narcis wordt ook wel the Poet’s Narcissus genoemd en kent het volgende verhaal: een schone jongeling genaamd Narcissus uit Boeotia werd hevig bemind door de nimf Echo. Hijzelf had geen interesse in haar avances. De nimf Echo kwijnde weg van verdriet. Zij vervaagde letterlijk, tot er van haar niets overbleef dan haar stem. De wraakgodin Nemesis sprak een vloek over hem uit: als hij ooit zijn eigen spiegelbeeld zou zien, zou hij net zo verliefd worden op zichzelf. Op een dag, dorstig van het jagen, stopte Narcissus bij een beekje om wat te drinken. Op het moment dat hij zich over het water boog en zijn eigen weerspiegeling zag werd hij hevig verliefd op zichzelf. Hij kon zich niet van zijn eigen spiegelbeeld losmaken en kwijnde op dezelfde plaats weg. Toen de nimfen zijn lichaam kwamen halen voor de begrafenis vonden ze enkel de narcis. In het wild groeit deze nog altijd bij de waterkant, in een poging de eigen reflectie op te vangen.

De kern van het woord narcis is het Griekse ‘narke’, wat ‘verdoven’ of ‘bedwelmen’ betekent. We zien dit ook terug in de woorden ‘narcose’ en ‘narcotica’. De gele narcis heeft zo een bedwelmende geur dat deze bloem de schuld heeft gekregen voor de ontvoering van Prosperpine door Pluto, god van de onderwereld. Prosperpine zou met haar nimfen uit wandelen zijn geweest, en allerlei bloemen hebben geplukt. Bij het plukken van de narcis raakte ze zo bedwelmd door de geur, dat ze een gemakkelijke prooi voor hem werd en zo geschaakt kon worden. In de dichtkunst wordt de gele narcis dan ook vaak symbolisch gebruikt om bedrog en misleiding aan te duiden.

Daarnaast zien we de term narcisme terug in de psychologie. Narcisme is de persoonlijkheidsstoornis waarbij een persoon te zeer onder de indruk is van zichzelf.

Krokus

Krokos is het Griekse woord voor draad, verwijzend naar de saffraandraden, waar het gele poeder van gegeten wordt en welke een kleurstof levert, niet alleen voor stof maar ook voor haar.  Het poeder saffraan, een van de duurste specerijen ter wereld, wordt gewonnen uit de herfstbloeiende Crocus Sativa.

In Ierland  werd de gouden kleur van het saffraan zo populair dat de boeren het als symbool voor hun onderdrukking zagen en er van alles mee kleurden. De Engelse regering raakte hierover zo geïrriteerd dat er in de tijd van Henry VIII een verbod werd uitgevaardigd op het gebruik ervan, met name het verven van het haar met saffraan.

Waar we de plant nu bewonderen om de schoonheid, werd de saffraan vroeger veelvuldig gebruikt om de genezende kwaliteiten, met name voor het hart en de longen. 

Ook deze bol ontleent zijn naam aan een personage uit de Griekse mythologie. Ovidius vertelt ons in ‘Metamorfose’ dat de plant haar naam kreeg van de Griekse Krokos uit Sparta, die de herderin Smilax najaagt. Na een korte affaire is ze al snel zat van hem en wijst hem af. Verdrietig als hij is, wordt hij door de goden in een plant verandert. 

De gouden kleur van het saffraanpoeder wordt in gedichten vermeld als symbool voor zonnestralen. In Oosterse landen werden schriftelijke uitnodigingen voor feesten besprenkeld met saffraanpoeder.

Hyacinth

Hyacinthus was een bijzonder schone prins uit Sparta en favoriet van de zonnegod Apollo. Ook de god van de westenwind, Zephyrus, en Boreas, de god van de noorderwind werden verliefd op de schoonheid van de jongeling. Hyacinthus verkoos echter Apollo boven de anderen. Van Apollo leerde hij allerlei kunsten en spelen. Op een dag leerde Apollo Hyacinthus het discus werpen. Apollo gooide eerst, de discus ging door zijn kracht de lucht in en door de wolken. De jonge prins rende erachteraan om hem te vangen, maar de discus kaatste af op de grond en trof Hyacinth in het gezicht. Hij stierf ter plekke. Uit het bloed dat uit zijn wonden vloeide schiep Apollo de bekende bloem. Sommige van de Griekse verhalen vertellen dat Zephyrus in zijn jaloezie opzettelijk de discus in een andere richting blies. Voor Hyacinth werd een festival opgericht, welke jaarlijks werd gevierd als eerbetoon. De bloem staat sindsdien symbool voor spel.

De plant was met name populair en alom bekend in Nederland. De eerste dubbele hyacinth werd gekweekt door Peter Voerhelm uit Haarlem. Als kweker gooide hij in eerste alle dubbel ontsproten hyacinten weg als mislukkingen, maar besloot opeens een dubbele op te kweken en te vermeerderen. Deze noemde hij Mary. De bol werd zeer populair.  Van deze soort is geen nazaat meer over. De oudste, door hem geteelde hyacinth die nog in omloop is werd door hem King of Great Britain genoemd en leverde indertijd een recordbedrag bij verkoop op.

De plant werd door Herbaristen ook wel Hyacinthus Poeticus genoemd, vanwege de vele vermeldingen van de plant door de oude dichters. Volgens Dioscorides stimuleert het eten van de wortels de baardgroei bij mannen, maar risico op ongecontroleerde overbeharing is niet uitgesloten…

Tulp

De tulp verdient haar eigen hoofdstuk, gezien de plaats die de bol in de Nederlandse botanische en culturele geschiedenis inneemt. De naam zou volgens de dichter Rapin afkomstig zijn van een kuise jongedame uit Dalmatië, die vreesde haar zuiverheid te verliezen toen ze nagezeten werd door Vertumnus. De god probeerde haar op allerlei manieren te verleiden, maar ze gaf niet toe. Bang dat ze door hem zou worden geschonden, riep ze naar de goden om haar te beschermen. Ter plekke werd ze in de mooie bloem veranderd, veilig voor haar aanvaller.

De naam komt echter van het Perzische ‘thoulyban’, dat tulband betekent. Er wordt algemeen aangenomen dat de tulp vanuit Perzië naar het Westen gebracht is in de 16^e eeuw. In Nederland leidde de tulpenmania tot ongekende taferelen, waarbij er met enorme bedragen gespeculeerd werd op de tulpenhandel.