De sleutels van St. Petrus
Dit is één van de vele bijnamen van de plant die we vandaag in het zonnetje zetten, de Primula veris ook wel Primula officinalis geheten.
Bovenstaande bijnaam verwijst naar een oude legende over Petrus, één van Jezus’ leerlingen. Petrus werd na zijn dood poortwachter van de hemelpoort. Hij droeg een grote bos gouden sleutels die tijdens een dutje uit zijn hand gleed en op aarde viel. De bos kwam terecht in een weiland waar een meisje ze vond. Zij liet ze liggen en haalde haar ouders erbij. Intussen had Petrus een engel naar de aarde gestuurd om de sleutelbos op te halen. Toen het meisje met haar ouders op de plek aankwam vonden ze geen sleutelbos maar wel een opvallende plant met goudgele bloemen die als sleutels naar beneden hingen. Ze kenden deze bloemen niet en noemden het ‘sleutelbloemen’.
Een vroege voorjaarsbloeier
De naam Primula komt uit het Latijn en betekent ‘eerste’ en ‘veris’ = ‘echt’. Het is één van de vroegste planten die in het voorjaar bloeien. De Nederlandse naam is ‘Echte of Gulden Sleutelbloem’. Er zijn meer dan 500 soorten sleutelbloemen, dus dé sleutelbloem bestaat niet. Er is een onderverdeling gemaakt o.a. naar de vorm van de bloeiwijze. Er zijn bijvoorbeeld Kogelprimula’s, Etageprimula’s en de Orchideeprimula zoals de uit China afkomstige ‘Primula vialii’ ook wel kaboutermutsje geheten.
Op de ‘Rode lijst’
Van nature komen er In Nederland 3 primulasoorten voor t.w. Primula eliator (Slanke sleutelbloem), Primula vulgaris (Stengelloze sleutelbloem) en de Primula veris (Echte sleutelbloem). Ze zijn alle 3 zeldzaam en waren tot 1 januari 2017 wettelijk beschermd. Tegenwoordig staat de ‘Primula veris’ op de Rode lijst.
Je kunt sleutelbloemen aantreffen op rivierdijken, uiterwaarden, de Noord- en Zuid-Hollandse en Zeeuwse duinen en de Primula veris in zgn. magere weiden, weiden die weinig tot niet bemest worden. Deze laatste staat het liefst niet te nat in tegenstelling tot de P. eliator en de P. vulgaris die wat vochtiger kunnen staan. Ze zijn winterhard, houden van halfschaduw of schaduw en zijn half wintergroen.
De plant wordt zo’n 30 centimeter hoog en bloeit van maart t/m juni,
soms voor een 2e keer in september/oktober
Het rimpelige blad van Primula veris is aan beide zijden fijn behaard. De plant wordt zo’n 30 cm. hoog en bloeit van maart t/m juni, soms voor een 2e keer in september/oktober. De knikkende bloemen staan op een behaarde stengel, zijn donkergeel met een oranjegele vlek en geuren naar honing. Aan één stengel kunnen bloemschermen van 1 – 30 bloemen verschijnen. De bloemkelk is opgezwollen en heeft 5 kelktanden. De plant breidt zich gemakkelijk uit, het zaad wordt door de wind en door mieren verspreid.
Primula als geneeskruid
De achtervoeging ‘officinalis’ geeft aan dat deze primula ook als geneeskruid werd gebruikt en als zodanig in onze Geneeskruidentuin staat. De wortel bevat slijmoplossende stoffen en werd gebruikt bij ontstekingen aan de luchtwegen. In het ‘Cruydtboek’ (1644) van Rembert Dodoens lees je dat Italiaanse dames sleutelbloemen in wijn weekten met de wortel van de Fraxinella (Vuurwerkplant Dictamnus fraxinella). Na distillatie wasten zij hun gezicht 2 x daags met het water om rimpels en sproeten te laten verdwijnen. Ook werden er bloemen aan wijn toegevoegd dat daarna als hartversterkertje werd gedronken.
Verven van paaseieren
Gedroogde bloemen behouden lang hun kleur en zijn geschikt voor potpourri-mengsels. Het was in de 16e eeuw al een bekend strooikruid om de kamer te verfrissen. Rond Pasen werden de gele bloemen voor het verven van eieren gebruikt en kreeg de plant de bijnaam ‘eierkruid’. De bijnamen ‘bakskruid’ ‘baksbloem’ en ‘pannekoekjes’ geven het keukengebruik ervan aan. Verse bloemen kunnen in cake- en pannenkoekenbeslag worden verwerkt en zijn ook geschikt voor het maken van wijn of likeur. Het jonge rauwe blad kan aan een salade worden toegevoegd.
Een waarschuwing voor sleutelbloemen is hier wel op zijn plaats, alle delen bevatten de stof ‘primine’. Deze stof kan een allergische reactie of huidirritatie veroorzaken.
Verkrijgbaar in onze Verkooptuin
Helaas tref je de Primula veris niet veel meer aan in de vrije natuur door overbemesting van de weilanden. Gelukkig zijn bovengenoemde soorten veelal tijdens ons openingsseizoen verkrijgbaar in onze Verkooptuin zodat je in eigen tuin al vroeg in het voorjaar kunt genieten van hun bloemen.
Tijdens de Koningsdagmarkt in ‘De Kruidhof’ op 27 april a.s. kun je op de Verkooptuin bij onze stand met hapjes en drankjes, o.a. onze Primulalikeur proeven.
Likeurrecept van sleutelbloemen
Tenslotte nog een likeurrecept van sleutelbloemen:
Dit ben je nodig:
- +/- 30 vers geplukte bloemschermen van de Primula veris (Oogsten bij droog zonnig weer)
- 1 liter jonge jenever
- 100 gram kandijsuiker vooraf óf 100 gram honing nadien
- 1 grote transparante weckpot
- Zeef/ koffiefilter
- Fles
Was de bloemschermen eventueel en dep ze droog. Doe ze in de glazen weckpot, samen met de kandijsuiker en schenk de jenever erbij. Laat dit 4 weken staan en schud de pot regelmatig. Zeef na deze periode de drank en filter het via een koffiefilter. Schenk de likeur daarna in een mooie fles.
N.B. In plaats van kandijsuiker aan het begin toe te voegen kan er ná de filtering ook 100 gram honing toegevoegd worden. Goed roeren tot dit helemaal is opgelost in de drank.