Voor een gehoor van apothekers en apotheekmedewerkers sprak Professor Oliver Kayser van de Rijksuniversiteit Groningen op 18 september in De Kruidhof over het wetenschappelijk onderzoek dat tegenwoordig wordt gedaan naar planten ten behoeve van de ontwikkeling van medicijnen. Voor deze rationele fytotherapie is naar de mening van de Groningse hoogleraar te weinig belangstelling binnen de Nederlandse medische cultuur. Plantaardige geneesmiddelen zijn of worden nauwelijks geregistreerd en de meeste fytotherapeutica zijn uit de apotheek verbannen. Kayser pleit ervoor ze terug te brengen in de apotheek, als geregistreerd geneesmiddel, zodat gebruikers naar behoren geïnformeerd kunnen worden over werking èn bijwerking ervan.
De afdeling Farmaceutische Biologie van de RUG, waar Professor Kayser aan verbonden is voor onderwijs en onderzoek, is een van de weinige vakgroepen in Nederland die zich bezighoudt met onderzoek naar geneeskrachtige planten. In samenwerking met De Kruidhof in Buitenpost wordt met name een drietal planten nader onderzocht. Het gaat om de Pelargonium sidoides, een oorspronkelijk Zuid Afrikaanse geraniumsoort, de Wollemia nobilis, een conifeer die stamt uit het Glaciaal, en de inheemse Anthriscus sylvestris, het fluitenkruid. “Het is niet altijd nodig om naar de tropische regenwouden te gaan om plantaardige geneesmiddelen te ontwikkelen. Dichtbij huis zijn ‘farmaceutische fabriekjes’ aanwezig. Het fluitenkruid is daar een van.”
De apparatuur en de techniek waarmee plantaardige stoffen geïsoleerd kunnen worden zijn de laatste jaren aanzienlijk verbeterd. Bepalingen waar Kayser tien jaar geleden nog vier jaar over deed, gebeuren nu in zes maanden. Het bepalen van de chemische structuur van een geïsoleerde stof kan met een LC-NMR apparaat zelfs á la minute gedaan worden, maar de vakgroep moet dit werk uitbesteden. Toch zou de aanschaf van deze apparatuur binnen enkele jaren zijn terugverdiend. Kayser betreurt het, dat er in Nederland weinig belangstelling is om in deze tak van de farmacie te investeren. In zijn geboorteland Duitsland zijn de ontwikkelingen wat dat betreft aanzienlijk verder. “Het is een kwestie van cultuur. Er is in Nederland onvoldoende kennis binnen de medische stand over de geweldige mogelijkheden van de rationele fytotherapie. Alleen een kleine groep van synthetische geneesmiddelen wordt erkend als absoluut noodzakelijk en vindt toepassing binnen de klinische geneeskunde, in de ziekenhuizen. Daaronder bevindt zich een veel breder spectrum van fytotherapeutica, niet alleen de gestandaardiseerde geneesmiddelen, maar ook een groot aanbod aan zelfhulpmiddelen.”
Veel essentiële geneesmiddelen zijn gebaseerd op stoffen van plantaardige origine. Soms is het goedkoper ze chemisch te synthetiseren, maar bepaalde geneeskrachtige stoffen kunnen niet of nog niet chemisch worden nagemaakt. Artemisinine uit de eenjarige Artemisia annua is daar een goed voorbeeld van. Dit medicijn heeft een sleutelrol bij het bestrijden van malaria in Azië en Afrika. In De Kruidhof worden teeltproeven gedaan met Artemisia annua, om planten te kweken met een zo hoog mogelijk gehalte artemisinine. “We moeten niet vergeten, dat nog altijd tachtig procent van de wereldbevolking afhankelijk is van plantaardige geneesmiddelen, domweg omdat de synthetische medicijnen niet beschikbaar of onbetaalbaar zijn”, aldus Professor Kayser.
Om de natuur te ontzien is het wetenschappelijk onderzoek momenteel deels gericht op het ontwikkelen van alternatieven voor de planten zelf. Daarbij wordt gezocht naar micro-organismen die de werking van de plantaardige stof kunnen overnemen. Deze micro-organismen leven in symbiose met planten zoals de Wollemia nobilis. In de naalden van deze oerconifeer hebben de Groningse onderzoekers verschillende micro-organismen gevonden, waarvan één veelbelovend is voor de kankertherapie. “We zijn bijna zover, dat we alle hallucinogene stoffen uit de cannabis kunnen samenpakken in één micro-organisme. Dan hoeven er geen wietplantages meer geruimd te worden,” zegt de professor met een knipoog naar de onlangs bij wijze van blunder geruimde wetenschappelijke hennepplantage.
Na afloop van de lezing was er gelegenheid om de hoogleraar vragen te stellen en kregen de aanwezige apothekers een rondleiding door De Kruidhof, waarbij ze de verschillende planten die in de lezing ter sprake waren gekomen met eigen ogen konden bekijken. Ook gaf Kruidhof directeur Jan Willem Zwart een toelichting op het jaarthema Gif of Gift. Veel belangstelling was er voor de opstelling in de Geneeskrachtige Kruidentuin van Markant Friesland, waar foto’s en teksten herinnerden aan de Groningse oud-hoogleraar F.H.L. van Os. Sommige aanwezigen hadden bij hem gestudeerd, onder zijn leiding onderzoek gedaan in De Kruidhof of waren indertijd met de professor op excursie geweest.